Cây xạ đenhay còn gọi là cây ung thư (theo dân tộc Mường ở tỉnh Hòa Bình), cây quả nâu, bách giải, bạch vạn hoa, thanh giang đằng, dây gối,... Tên khoa học của xạ đen là Celastrus hindsii Benth et Hook, thuộc họ dây gối (Celastraceae). Ở nước ta, cây xạ đen mọc nhiều ở khu vực rừng núi, đặc biệt là tỉnh Hòa Bình, Thanh Hóa và Ninh Bình.

Cây xạ đen là một loại thực vật dây leo và thân gỗ, dài khoảng 3 đến 10m. Xạ đen mọc thành bụi, nhưng cây non thường có màu xám nhạt và không có lông, còn cây trưởng thành thì có màu xanh nâu và nhiều lông.

Lá của cây xạ đen mọc so le, phiến lá hình bầu dục và đầu nhọn, chiều dài của lá khoảng từ 7 - 12cm, chiều rộng khoảng 3 - 5cm, mép lá có răng cưa ngắn. Cuống lá tương đối ngắn, chỉ từ 5 - 7mm.

Hoa của cây xạ đen có màu trắng, 5 cánh, thường mọc từng chùm ở nách hoặc ngọn lá, chùm hoa dài từ 5 - 10cm, còn cuống hoa dài khoảng 2 - 4mm. Quả xạ đen có hình giống quả trứng và dài khoảng 1cm. Quả thường có màu xanh, chuyển vàng khi chín và tách thành 3 mảnh. Cây xạ đen ra hoa vào tháng 3 đến tháng 5 và có quả từ tháng 8 đến tháng 12.

Có thể hái lá cây xạ đen để dùng làm dược liệu vào bất kỳ lúc nào, nhưng để đạt được dược tính cao, cần đợi đến khi cây già. Rửa sạch bằng nước các phần của cây xạ đen sau khi thu hoạch, cắt từng đoạn ngắn rồi mang phơi khô hoặc sấy khô, cho vào túi nilon để dùng dần.

Nằm trong họ xạ còn có cây xạ trắng, xạ vàng, xạ lai, vì vậy người ta thường dễ nhầm lẫn các cây thuộc họ xạ với nhau. Tuy nhiên, xạ vàng và xạ đen là hai loại phổ biến nhất được dùng để làm dược liệu. Dưới đây là cách phân biệt cây xạ đen với những cây khác cùng họ:

• Cây xạ đen: Cây tươi có lá dày và màu tím xanh, thân cây đậm màu. Sau khi phơi khô, lá cây bị nát nhưng không giòn, có mùi thơm nhẹ, thân cây chuyển sang màu đen và có mùi thơm.
• Cây xạ vàng: Cây tương có lá mỏng và màu xanh, mép lá không có răng cưa. Sau khi phơi khô, lá cây rất dễ bị nát và giòn, thân cây chuyển sang màu trắng và không có mùi thơm.
  

Cây xạ đenlà một trong những loài dược liệu quý ở nước ta và nhiều quốc gia trên thế giới. Tùy vào từng vùng, người dân sinh sống tại đó sẽ có cách gọi cây xạ đen khác nhau như cây bách giải, bạch vạn hoa, đồng triều, quả nâu, dây gối. Đặc biệt, xạ đen còn có tên gọi là cây ung thư bởi các dược chất được tìm thấy trong cây có tác dụng hỗ trợ ung thư rất hiệu quả.

Ở nước ta, cây xạ đen mọc tự nhiên trong rừng núi thuộc các tỉnh phía Bắc như Hòa Bình, nơi có điều kiện khí hậu mát mẻ. Xạ đen là một loài thực vật dây leo, thân thảo và có chiều dài khoảng 3-10m. Cành của cây xạ đen tròn, màu xám nhạt khi còn non, màu nâu khi trưởng thành thành và dần chuyển sang màu xanh.

Phiến lá của cây xạ đen có hình bầu dục, chiều dài chỉ từ 5 - 7mm. Cây xạ đen ra hoa màu trắng và hoa thường mọc ở phần đầu cành. Còn quả có hình dáng giống quả trứng và chỉ dài khoảng 1cm, có màu vàng cam khi chín

Có nhiều cách sử dụng cây xạ đen khác nhau, tùy vào mục đích của người dùng. Xạ đen là loại dược liệu có thể được dùng ở cả dạng tươi và khô, tất cả bộ phận của cây từ thân, lá, cành đều dùng được.

• Cách dùng xạ đen tươi: Rửa sạch lá và thân cây xạ đen còn tươi (mỗi bộ phận khoảng 50g), sau đó cho vào nồi hoặc ấm nấu cùng 2 lít nước để uống.
• Cách dùng xạ đen khô: Sắc lấy nước uống hoặc hãm chè lá xạ đen khô (khoảng 20 - 30g) để lấy nước uống trong ngày.