1. Giới thiệu cây lá gai

• Tên gọi khác: Tầm ma, Gai tuyến, Trữ ma…
• Tên khoa học:
• Thuộc họ: Họ Gai (

Củ gai() là rễ phơi hay sấy khô của cây lá gai.1. Đặc điểm sinh trưởng và thu hái

Cây lá gai là loài ưa ẩm, có nguồn gốc ở Ấn Độ, sau đó được di thực và trồng ở nhiều quốc gia như Việt Nam, Trung Quốc, Lào, Malaysia, Nhật bản, Triều Tiên… Ở nước ta, cây mọc hoang và thường được trồng ở vùng trung du và đồng bằng để lấy sợi đan, dệt lưới, làm giấy in bạc rất bền, hoặc lấy lá làm bánh gai, lấy củ làm

Lá và rễ có thể thu hái quanh năm nhưng nếu dùng rễ, nên thu hái vào mùa thu – đông. Vì thời điểm này rễ phát triển mạnh và có phẩm chất tốt nhất. Sau khi đào rễ về, đem cắt bỏ rễ con, rửa sạch đất cát rồi để nguyên hoặc thái mỏng đem phơi/sấy khô. Ngoài ra cũng có thể sử dụng dược liệu tươi.

1.2. Mô tả toàn cây

Cây lá gai là loài thực vật sống lâu năm, thân cao khoảng 1,5 – 2m, thân cứng hóa gỗ ở gốc. Cành màu đỏ nhạt, phủ nhiều lông sát.

Lá mọc so le, có cuống, kích thước tương đối lớn, lá rộng 4 – 8cm, dài 7 – 15cm, phiến hình tim và mép có răng cưa. Mặt trên có màu lục sẫm, màu dưới có màu nhạt hơn do được phủ lông trắng.

Cụm hoa cùng gốc hay khác gốc, ngắn hơn lá, mọc ở kẽ lá, xếp thành chùy đơn ở hoa cái, hay hợp lại ở hoa cái và hoa đực. Hoa đực có 4 lá đài và 4 nhị, nhụy lép có dạng quả lê. Hoa cái có đài hợp thành 3 răng. Cụm hoa cái hình cầu, mang nhiều hoa, bao hoa màu lục nhạt, hình trứng có lông.

Quả bế mang đài tồn tại, hình lê, có nhiều lông.

Mùa hoa quả tháng 11 – 1.

lá còn được sử dụng để làm bánh (bánh gai, bánh ít).

Sau khi thu hái về, người ta sẽ mang đi rửa sạch, sau đó mang đi phơi hoặc sấy khô. Nếu dùng làm bánh thì chỉ cần rửa sạch rồi mang đi phơi cho ráo nước rồi sử dụng. Còn phần rễ thu hái về rửa sạch và cắt bỏ rễ con. Rồi mang đi cắt lát mỏng hoặc để nguyên rồi phơi hoặc sấy khô và bảo quản sử dụng.

Dược liệu: Rễ hình trụ thường cong queo dài 5 – 10cm, đường kính 0,5 – 1,5cm. Mặt ngoài nâu sẫm, có những nếp nhăn dọc và sẹo của rễ con. Dễ bẻ, vết bẻ màu vàng có xơ, không mùi, vị nhạt.

2. Thành phần hóa học – tác dụng

2.1. Thành phần hóa học

Rễ gai chứaacid clorogenic, acid protocatechic, acid cafeic, acid quinic, rhoifolin 0,7%, apigenin. Ngoài ra, còn chứa beta-sitosterol, daucosterol và một số polysaccharide, peptid…

• Axit clorogenic là một tannin, do sự kết hợp của axit cafeitanic và axid quinic.
• Bên cạnh đó, người ta còn tìm thấy trong rễ của cây lá gai có chứa hàm lượng lớn chất flavonoidrutin–chất chống oxy hóatế bào, ngăn chặn tác nhân gây hại cho cơ thể.
• Phần hạt giàu chất béo và các axit tự do.

Ngoài ra, một nghiên cứu tìm ra trong 100g cây gai có chứa:

Nước; protein 85,3g; chất béo 0,5g; carbohydrates 5,4g; chất xơ 3,1g; tro 2g;vitamin A(beta caroten) 1,15 mg; B1 (thiamine) 0,2 mg; 0,39mgvitamin B5;0,3mg pyridoxine; 0,1mg folic acid; 30mcg vitamin C; 333mg vitamin E; 0,8mgvitamin K;498,6mcg biotin; 0,5mcg choline; 17,4mg kali; 334mgcanxi; 481mg magiê; 57mg sodium; 80mg photpho; 71mg chlorine; 150mg sắt; 1,64mg mangan; 779mg đồng; 76 mcg selenium; 0,3mg kẽm…