1. Đặc điểm cây

Cây hoàn ngọc còn được gọi là cây xuân hoa, cây nhật nguyện, cây con khỉ, có tên khoa học là Pseuderanthemum palatiferum (Wall.) Radlk – thuộc họ Ô rô (Acanthaceae). Đây là loại cây bụi sống nhiều năm và có những đặc điểm như sau:

Chiều cao cây từ 1 – 2m, thân màu xanh lục và phát triển phân nhánh thành nhiều cành, khi già sẽ hóa gỗ và có màu nâu;

Lá cây mọc đối có dạng hình mũi, chiều dài lá khoảng từ 12 – 17cm, cuống lá có chiều dài khoảng từ 1,5 – 2,5cm. Đầu lá nhọn, mép nguyên và phần gốc lá thuôn;

Hoa cây màu trắng pha tím, mọc thành cụm và thường mọc ở đầu cành, hoa thuộc loại lưỡng tính có 5 đài tách rời nhau. Thông thường 5 cánh hoa chia thành 2 môi, môi trên 3 thùy và môi dưới 2 thùy, giữa các thùy có một chút chấm tím. Hoa có 4 nhị, trong đó có 2 nhị kép, chỉ nhị ngắn và bao phấn có màu tím;

Quả cây thuộc loại quả nang có chứa 4 hạt.

Loại cây này được chia thành 2 nhóm và công dụng của cây hoàn ngọc đối với sức khỏe ở mỗi nhóm là khác nhau, có thể phân biệt các nhóm dựa vào đặc điểm cây như sau:

Cây hoàn ngọc đỏ: Khi còn non đầu lá cây có màu hơi nâu hoặc nâu đỏ, vị chát và hơi chua. Trên bề mặt lá được bao phủ bởi một lớp lông tơ. Khi già lá cây chuyển thành màu xanh và mặt trên sẽ có màu đậm hơn;

Cây hoàn ngọc trắng: Nhóm cây này có lá màu xanh nhạt ở cả 2 mặt, trong lá chứa nhiều dịch nhớt tiết ra và khi phơi khô lá cây có thể giữ nguyên màu hoặc chuyển sang màu xám, màu bạc trắng. Cây hoàn ngọc trắng có chứa nhiều hoạt chất có lợi đối với sức khỏe con người nên được trồng và sử dụng nhiều làm thuốc.

Lá và rễ cây là các bộ phận được sử dụng làm thuốc. Dược liệu được thu hái quanh năm, đặc biệt là vào mùa mưa. Sau khi thu hái dược liệu đem rửa sạch, để ráo nước và có thể dùng tươi hoặc phơi khô dưới bóng râm và bảo quản ở môi trường khô ráo, thoáng mát.

Các nghiên cứu khoa học cho thấy cây hoàn ngọc chứa nhiều thành phần hóa học gồm flavonoid, sterol, saponin, axit hữu cơ, carotenol, đường khử có tác dụng kháng viêm, khử trùng, ngăn ngừa hình thành các gốc tự do gây bệnh ung thư. Lá cây tươi chứa 2,65mg/g diệp lục toàn phân; 30,08% protein toàn thần và 4,9% Nito toàn phần ở lá cây khô.