Xương bồ là thân rễ phơi/ sấy khô của cây Thạch xương bồ hoặc cây Thủy xương bồ. Vị thuốc này có tác dụng hòa vị, ninh thần, hóa thấp, khai khiếu, trục đờm và tuyên khí. Hiện tại, dược liệu xương bồ không chỉ được dùng trong bài thuốc dân gian mà còn được sử dụng để sản xuất viên uống hỗ trợ điều t.rị các bệnh lý thường gặp

1. Đặc điểm của cây xương bồ

Thạch xương bồ là cây thân cỏ, sống dai, thân rễ mọc bò ngang, nhiều đốt và phân nhánh. Lá mọc ốp vào nhau, có bẹ, phiến lá có hình dải hẹp. Hoa mọc thành cụm, quả mọng, có màu đỏ nhạt khi chín. Lá và thân rễ có mùi thơm đặc biệt

2. Phân bố

Mọc nhiều ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung nước ta.

3. Thu hái – sơ chế

Thu hái quanh năm nhưng thời điểm thu hái thích hợp nhất là vào tháng 8 – 9. Sau khi hái rễ về, đem cắt bỏ rễ con và lá, sau đó rửa sạch đất cát và phơi khô.

4. Bảo quản

Nơi khô ráo và thoáng mát. Dược liệu dễ ẩm mốc nên cần tránh nhiệt độ và độ ẩm cao.

5. Thành phần hóa học

Thạch xương bồ chứa 0.5 – 0.8% tinh dầu (phenol, axit béo và 86% asaron). Thủy xương bồ chứa hàm lượng tinh dầu cao hơn, khoảng 1.5 – 3.5% (asaron, asarylandehyt, tannin, acorin)

Một số bài thuốc ch.ữa bệnh từ vị thuốc xương bồ

1. Bài thuốc t.rị chứng lỵ cấm khẩu

• Chuẩn bị: Đông qua nhân 15g, cuống lá sen (hà diệp đế), trần mễ, phục linh và trần bì mỗi vị 12g, thạch xương bồ 6g, nhân sâm 2g, đơn sâm 12g, thạch liên tử 12g, xuyên hoàng liên 5g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.

2. Bài thuốc t.rị chứng đau, đầy vùng thượng vị do trúng hàn khí trệ

• Chuẩn bị: Chế hương phụ 12g, mộc hương và thạch xương bồ mỗi vị 6g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, ngày dùng 1 lần.

3. Bài thuốc t.rị chứng sốt cao gây hôn mê do đàm mê tâm khiếu

• Bài thuốc 1: Hoàng cầm, xương bồ, hậu phác và tô diệp mỗi vị 6g, tỳ bà diệp, phán bán hạ, trúc nhự mỗi vị 10g, hoàng liên 3g, lô căn 15g. Đem các vị sắc lấy nước uống.
• Bài thuốc 2: Uất kim 5g, liên kiều 10g, thạch xương bồ tươi 3g, sơn chi (sao) 6g, hoạt thạch 12g, cúc hoa 5g, ngọc xu đơn (bột thành phẩm) 1.5g, gừng tươi (giã lấy nước) 6 giọt, trúc lịch 10g, ngưu bàng tử 10g, đơn bì 6g, trúc diệp 10g. Để ngọc xu đơn riêng, đem các vị khác sắc lấy nước và hòa với ngọc xu đơn uống.

4. Bài thuốc t.rị trẻ em trí lực phát triển kém

• Chuẩn bị: Nhân sâm, bổ cốt khí, viễn chí, đậu khấu, thạch xương bồ và sữa bột cacao.
• Thực hiện: Chế thành bánh cho trẻ em, dùng 10 – 15g/ 2 lần/ ngày liên tục trong vòng 14 ngày.

5. Bài thuốc chữa chứng ho lâu ngày không khỏi

• Chuẩn bị: Mật gà đen, hạt quất, hạt chanh và lá tươi thạch xương bồ bằng lượng nhau.
• Thực hiện: Đem các vị giã nhỏ, thêm mật vào và hấp cơm. Mỗi ngày dùng từ 4 – 6g.

6. Bài thuốc t.rị chứng ăn ngủ kém, đau đầu, chóng mặt, hồi hộp, tiểu tiện ít

• Chuẩn bị: Liên tâm (sao qua) 25%, mạch môn (bỏ lõi, sao khô) 25%, thảo quyết minh (sao đen) 30%, thạch xương bồ (thái nhỏ, sấy giòn) 20%.
• Thực hiện: Đem các tán thành bột mịn, sau đó luyện với đường làm thành viên nặng 1.5g. Mỗi lần dùng từ 5 – 10 viên, ngày dùng 2 lần (sáng – tối). Nếu dùng cho trẻ em, nên giảm ½ liều lượng.

7. Bài thuốc t.rị chứng ù tai

• Chuẩn bị: Xa tiền thảo và cúc hoa mỗi vị 25g, thạch xương bồ 10g.
• Thực hiện: Sắc uống liên tục trong 7 – 8 ngày.

8. Bài thuốc điều t.rị chứng cảm lạnh, loạn nhịp tim, đầy bụng, cấm khẩu, chân tay nhức mỏi

• Chuẩn bị: Thân rễ thạch xương bồ 8g.
• Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.