Bộ sách tôi lúc nào cũng muốn giới thiệu đến bạn. Dù gì thì gì trong nhà đều nên có. Đó là bộ sách LỊCH SỬ VĂN MINH THẾ GIỚI của ông bà Will và Ariel Durant. Cái kho tri thức tưởng như vô tận của nhân loại – bằng cách nào đó (không, đúng hơn là dành cả đời, vì tầm 3-4 năm mới hoàn thành được một tập, mà ông bà hoàn thành xong 11 tập, đành ngừng lại vì tuổi cao sức yếu) – bằng giọng kể hóm hỉnh, uyên bác, tài thuật truyện kỳ đặc đã gom cả lại cho ta. Để ta khóc đấy, cười đấy và sung sướng vì mở mang tri thức của ta về chính mình – về nhân loại nói chung. Đọc xong từng phần, từng phía cạnh bạn sẽ nhận ra mọi sự trên thế gian đều có quy luật: trỗi dậy và suy tàn, chỉ có giá trị nhân bản, nghệ thuật, tư tưởng và trí sáng tạo của con người là còn mãi.

***

Bộ sách quá đồ sộ: bao gồm 11 phần (đánh theo số thứ tự La Mã từ I, II…tới X, XI). Mỗi phần lại gồm số tập không theo quy luật (từ 3,4,5 tập) đi suốt dọc chiều dài nhân loại. Từ khởi nguồn văn minh (nó đến từ phương Đông!) qua Hy Lạp, sang La Mã, đến Trung Cổ, qua khúc quanh co của thời Voltaire, Cách Mạng Pháp và di sản nó để lại: thời đại Napoleon. Phần XII – thời chúng ta – thời Einstein không bao giờ được hoàn thành vì các cụ đã nằm xuống.

Hiện tại Viện IRED đã tiến hành dịch thuật xong toàn bộ, giờ chỉ là in ấn. Từ 2020 phát hành tới này, mỗi năm ra đời tầm 1,2 phần. Ta cùng họ đi hết chặng đường có lẽ tới tầm 2026 là xong. Và để lại cho gia đình kho tri thức nhân loại.

***

Hôm nay, Phần IX (gồm 4 tập): THỜI ĐẠI VOLTAIRE – vừa phát hành tháng 1.2022 

Bao gồm:

1. Văn Minh Nước Pháp

2. Văn Minh Anh Quốc

3. Trung Âu và Tiến Bộ của Kiến Thức

4. Cuộc Công Kích Thiên Chúa Giáo

Các phần còn lại đã ra mắt như sau:

Phần I (gồm 3 tập): DI SẢN PHƯƠNG ĐÔNG – phần này vừa tái bản

Phần X (gồm 5 tập): ROUSSEAU VÀ CÁCH MẠNG 

Phần II (gồm 3 tập): ĐỜI SỐNG HY LẠP

Phần XI (gồm 4 tập): VĂN MINH THỜI ĐẠI NAPOLEON – phần này vừa tái bản 

***

Dưới đây là phần giới thiệu cụ thể cho phần IX – THỜI ĐẠI VOLTAIRE

Phần IX của bộ sách Lịch sử văn minh thế giới – Thời đại Voltaire, cho ta cái nhìn sâu sắc về những diễn biến kinh tế, chính trị, văn hóa, đặc biệt là xung đột giữa khoa học và tôn giáo ở Pháp và Anh trong nửa đầu thế kỷ XVIII.

Trong tác phẩm tuyệt vời này, người nghe sẽ bắt gặp những ý tưởng từ nước Anh đã truyền cảm hứng cho sự Khai sáng ở Pháp như thế nào; những đàm luận tại các khách thính ở Paris - nơi các bộ óc sắc bén và các nhà tư tưởng của toàn châu Âu gặp gỡ để trao đổi ý tưởng; các triết gia - trí thức và nghệ sĩ vốn trao đổi ý kiến của các vị vua và hoàng hậu; nhân vật Voltaire, sự có mặt như nhân chứng, người trong cuộc, hiện thân của Khai sáng; Phu nhân Pompadour, người đã quyến rũ Louis XV và thông qua ông ta đã ảnh hưởng đến chính sách của Pháp; Thời đại Augustan trong văn học Anh; gánh nặng của giới quý tộc, quyền lực của giới thương mại ngày càng tăng.

Khoa học lúc này bắt đầu phát triển mạnh mẽ, những giá trị tôn giáo bị thách thức nghiêm trọng, thời khắc đấy Voltaire đã chứng kiến, và Durant đã đưa nhân vật này làm lăng kính trung tâm soi rọi mọi ngóc ngách của thời đại Voltaire – một giai đoạn xung đột mạnh mẽ cùng thời điểm của khoa học, tôn giáo, gánh nặng ký sinh của giới quý tộc, và quyền lực ngày càng tăng của tầng lớp thương mại.

Từ đoạn trích dưới đây, với Voltaire là nhân vật chính, sẽ cho chúng ta thấy xung đột giữa khoa học và tôn giáo đè nặng, mọi phía bị dồn nén, đàn áp đến chân tường, và ném vào nhau triết lý trong khoảng tranh tối – tranh sáng khi bước vào giai đoạn bùng nổ tri thức, hoài nghi tôn giáo:

“La Barre là cháu của một vị tướng đã sa sút. Anh thú nhận mình là kẻ dị giáo. Một nhân chứng báo cáo rằng La Barre, khi được hỏi tại sao anh ta đã không giở mũ trước đám rước Mình thánh Chúa, đã trả lời rằng anh ta “coi Bánh thánh như một miếng sáp,” và không thể hiểu tại sao người ta lại thờ phượng một vị thần bằng bột. … Người ta khám xét thư viện của anh; tìm thấy trong đó cuốn Dictionnaire philosophique của Voltaire, De l’Esprit của Helvétius, và các tập sách châm biếm tôn giáo khác. …, tòa án Abbeville tuyên án. La Barre, và d’Étallonde nếu bị bắt giữ, sẽ bị tra tấn để khai báo tên họ của đồng bọn; họ phải công khai sám hối trước nhà thờ chính của thành phố; lưỡi của họ bị cắt cụt, sau đó họ bị chặt đầu, và xác họ bị đốt thành tro. Cuốn Dictionnaire philosophique của Voltaire sẽ bị ném vào ngọn lửa thiêu xác đó. … bản án được thi hành, … Đao phủ chặt đầu anh bằng một nhát đao chính xác, trong tiếng hoan hô của đám đông…. Voltaire bị choáng trước mức độ nghiêm trọng của hình phạt… Bây giờ ông đề xuất với Alembert và Diderot rằng ông và họ cùng các philosophe khác rời bỏ nước Pháp u tối và đến sống tại Kleve [Đức] dưới sự bảo vệ của Friedrich Đại đế. Cả họ lẫn Friedrich đều không hào hứng với kế hoạch này. Friedrich đồng ý rằng hình phạt cho La Barre là cực đoan; về phần mình, ông ta thà kêu án buộc chàng trai ấy phải đọc toàn bộ pho Summa theologica [Tổng luận thần học] của Tommaso d’Aquino; việc này, ông ta nghĩ, sẽ là một số phận tồi tệ hơn cái chết. Friedrich sau đó đưa cho Voltaire một lời khuyên nhỏ:

“Cảnh tượng xảy ra ở Abbeville thật bi thảm, nhưng những người bị trừng phạt không có lỗi nào đó sao? Chúng ta có nên trực tiếp công kích những định kiến mà thời gian đã thánh hóa trong tâm trí của các quốc gia không? Và nếu chúng ta muốn tận hưởng tự do tư tưởng, chúng ta phải xúc phạm niềm tin lâu đời sao? Một người không muốn gây rối loạn thì hiếm khi bị ngược đãi. Hãy nhớ câu nói của Fontenelle: “Nếu tay tôi đầy sự thật, tôi nên nghĩ nhiều hơn một lần trước khi mở nó ra.”